Crisis in krantenland

We kunnen er de laatste weken niet omheen. Het gaat niet goed met de Vlaamse kranten. Zowel bij Corelio (Het Nieuwsblad en De Standaard) als bij De Morgen regent het ontslagen en wordt voluit de kaart van de synergie getrokken. Als toekomstig journalist van de geschreven pers volg ik deze ontwikkelingen met argusogen op. Het is immers nog maar de vraag of er bij de uitreiking van de diploma’s in juni plaats zal zijn voor nieuwelingen op een arbeidsmarkt die het zo hard te verduren heeft. Daarom wil ik het vandaag eens niet over de Chinese, maar over de Vlaamse pers hebben.

 

Zorgen

Pol Deltour, nationaal secretaris van de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ), uitte op 26 november al zijn bezorgdheid over de toekomst van De Morgen. Op de website van de VVJ vroeg hij zich af of Vlaanderen binnenkort opnieuw een krantentitel armer zou zijn. Reden waren de plannen van De Persgroep Publishing om de redactie van De Morgen te verhuizen naar de gebouwen van Het Laatste Nieuws in Kobbegem. Zo kunnen de synergieën tussen de verschillende titels van de groep versterkt worden (en de kosten gedrukt).

 

Ondanks het protest van de bijna voltallige redactie en vele medestanders, besloot de directie op drie december om de verhuis toch te laten doorgaan. Als kers op de taart kregen de medewerkers van De Morgen diezelfde dag ook nog te horen dat 26 collega’s ‘dankzij’ die synergieën en door de moeilijke economische toestand vriendelijk bedankt (lees ‘afgedankt’) zouden worden. Toeval of niet, maar amper één dag tevoren kregen ook de werknemers van Corelio te horen dat zestig banen zouden sneuvelen door de gevolgen van de economische recessie. De audiovisuele media ontsnappen evenmin, getuige de recente ontslagen bij de VRT en VMMa. En dan hebben we het nog niet over de tientallen freelancers die in de kou komen te staan.

 

Alle gevolgen voor journalisten ten spijt, maar wat is nu precies de aanzet geweest voor deze collectieve ontslagenronde? Welke redenen worden aangegeven door de verschillende partijen? Wij zochten het uit en zetten de verschillende argumenten voor u op een rijtje.

 

Economische wetmatigheid

Laten we beginnen met de argumentatie van de directies. Zij schuiven de zwarte piet door naar de slechte marktsituatie en verwijzen naar de tegenvallende reclamecijfers voor de maanden november en december. Ze leiden hieruit af dat deze negatieve trend zich ook volgend jaar zal doorzetten en anticiperen hierop door deze (eventuele) dalende inkomsten nu al door te rekenen aan het personeel. Maar is die marktsituatie echt zo slecht als de mediabedrijven ons willen doen geloven?

 

Chris Van Roey, voorzitter van de Unie van Belgische Adverteerders (UBA), stelt dit argument ernstig in vraag. Zeker in het geval van kranten, die vooral geschikt zijn voor promotionele campagnes, verwacht hij geen daling van de reclamebestedingen. Bedrijven besparen eerder op reclame in functie van merkopbouw, vandaar dat Van Roey vooral een daling verwacht van reclamebestedingen op televisie.

 

En zelfs als deze daling zich doorzet, blijft het toch een beetje vreemd dat de mediabedrijven grote groepen werknemers ontslaan wegens financiële problemen, terwijl ze blijkbaar wel voldoende middelen hebben om andere titels over te nemen. De Persgroep is bijvoorbeeld aan het onderhandelen over de overname van de Nederlandse krant Algemeen Dagblad, en ook Corelio heeft de laatste jaren niet stilgezeten. Bovendien kunnen de multimediale groepen hun eventuele verliezen op de krantenmarkt makkelijk compenseren met de overvloedige inkomsten uit hun succesvolle radiozenders.

 

Paul Daenen, hoofdredacteur van Het laatste Nieuws, gaat niet akkoord met deze laatste redenering. Volgens hem moeten de verschillende titels van een groep zelfbedruipend zijn. Vandaar ziet hij economische wetmatigheden als enige reden zijn voor de gebeurtenissen van de laatste dagen: “De verhuis van De Morgen naar de gebouwen van Het Laatste Nieuws in Kobbegem gebeurt uit niets anders dan praktische overwegingen. Momenteel bevindt de redactie van De Morgen zich in een prachtig maar geklasseerd gebouw. Dit brengt erg veel paperassen en vooral extra kosten met zich mee. Een krant die niet voldoende inkomsten uit de lezers- en advertentiemarkt haalt, moet echter besparen. Een goedkoper gebouw is dan een logische stap. Daarnaast vormen personeelskosten de grootste hap uit het budget. Toch denk ik niet dat minder journalisten gelijk staat aan minder kwaliteit.”

 

Verborgen agenda

De betrokken journalisten hechten weinig geloof aan deze argumenten. Ten eerste omdat er sinds de grote fusieoperatie van De Morgen en Het Laatste Nieuws begin 2007 nauwelijks nog controleerbare bedrijfscijfers voor De Morgen alleen voorhanden zijn. De afzonderlijke nv’s rond de verschillende titels van De Persgroep Publishing werden toen opgedoekt. Daarnaast wordt het financiële plaatje ook nog eens ernstig vertroebeld door onbetrouwbare rekeningen en afrekeningen. Dit alles maakt het zeer moeilijk om betrouwbare uitspraken te doen over de financiële situatie van De Morgen.

 

Voor de getroffen journalisten is het dan ook duidelijk dat de mediadirecties de ontslagengolf vooraf hebben afgesproken in het licht van hun gezamenlijke verborgen agenda “die er bijvoorbeeld in bestaat om (nog maar eens) komaf te maken met oudere (en dus duurdere) werknemers op de redacties of met mensen die het al eens wagen dwars te liggen tegen hun eigen hiërarchie”, zo luidt het bij de VVJ. In hun gezamenlijke bijdrage op maandag 8 december in De Morgen en De Standaard noemen de vertegenwoordigers van de getroffen redacties het zo: “Het heeft er alle schijn van dat de recessie minstens voor een deel een voorwendsel is om op ondoordachte manier aan cost-cutting en winstmaximalisatie te doen.”

 

Vierde macht

En zelfs als de economische situatie van de mediahuizen werkelijk zo ernstig is als hun directies laten uitschijnen, mag dit geen excuus zijn om van bij het minste onraad de schaar door het personeelsbestand te halen. De vertegenwoordigers van de redacties verwoorden het in de krant als volgt: “Kranten zijn producten – zeker – en producten moeten rendabel zijn. Maar kranten zijn ook veel meer dan producten: ze maken onlosmakelijk deel uit van de goede werking van een democratie.”

 

Dit argument bevat twee belangrijke componenten. Het eerste is dat de eigenheid van de kranten in gevaar komt door de verregaande synergieën. Nemen we het voorbeeld van Het Laatste Nieuws en De Morgen. Zij behoorden bij hun ontstaan tot een andere zijde van het politieke spectrum. Het Laatste Nieuws was een uitgesproken liberale krant, De Morgen een socialistische. Hoewel ondertussen de politieke invloed op de redacties (bijna) onbestaande is geworden door de politieke ontzuiling, kan je er nog altijd niet omheen dat de beide kranten in twee totaal verschillende vijvers vissen wat betreft hun leespubliek. Naarmate er steeds meer berichtgeving van elkaar wordt overgenomen (vooral door De Morgen van Het Laatste Nieuws), betekent dit een verschraling van het pluralisme in de Vlaamse pers. Hetzelfde geldt voor de titels van de Corelio groep.

 

Ten tweede komt een afname van het aantal journalisten neer op een toename van de werkdruk. Verschillende onderzoeken tonen aan dat journalisten steeds meer taken (foto’s, lay-out, …) krijgen opgedragen, maar de vertegenwoordigers van de verschillende redacties vragen zich in de krant van 8 december af “of de ‘multi-inzetbare journalist’ nog genoeg dossierkennis kan opbouwen, nog tijd krijgt om een tweede of liefst zelfs een derde bron te checken, nog op zoek kan gaan naar eigen verhalen (…) Door de geplande afbouw van de redacties wordt de beschikbaarheid van goede, relevante en belangrijke informatie ingeperkt.”

 

En hoe moet het nu verder?

Tot zover de verschillende problemen en twistpunten. Maar zijn er ondertussen al oplossingen aangereikt? In navolging van het overleg tussen minister van Media Kris Peeters en de betrokken partijen, debatteerde ook het Vlaams Parlement op woensdag 10 december – in aanwezigheid van minister Peeters –  over de huidige staat van de media. De meningen waren ook hier verdeeld, maar toch was het overheersende geluid dat de overheid mediabedrijven een duw in de rug moet geven om de economische crisis de baas te kunnen en zo hun kwaliteit en pluriformiteit te garanderen. Omdat journalisten noch mediadirecties vragende partij zijn voor directe steun, pleitten Jos Stassen (Groen!) en Carl Decaluwé (CD&V) voor indirecte steunmaatregelen die gekoppeld worden aan bepaalde voorwaarden, zoals het hebben van een redactiestatuut en een minimale bezetting van de redactie. Zij sluiten zich hiermee volledig aan bij het standpunt van de VVJ.

 

Minister Peeters wenst alvast niet tussenbeide te komen bij herstructureringen omdat mediabedrijven net als alle andere economische sectoren onderhevig zijn aan de wetmatigheden van de markt. Anderzijds beseft hij dat mediaboodschappen ook belangrijk zijn als culturele producten met een maatschappelijke rol in een democratische samenleving. Daarom vindt hij dat “de kwaliteit, de onafhankelijkheid en de pluriformiteit moeten gewaarborgd worden.” De Mediaminister volgt de VVJ in haar redenering dat dit misschien best kan gebeuren door indirecte steunmaatregelen te koppelen aan bepaalde voorwaarden. Mogelijke steunacties zijn de uitbreiding van het project ‘Kranten in de Klas’ naar het hoger onderwijs, of een systeem dat momenteel in Nederland gesuggereerd wordt. Daar stelt men voor om een soort investeringsfonds voor innovatie in de journalistieke infrastructuur op te richten. Op lange termijn is het de wens van de mediaminister om een toekomstgerichte visie voor de media uit te tekenen binnen een overlegorgaan waaraan alle betrokkenen binnen de sector deelnemen. Dit initiatief ‘Flanders Media’ zou begin volgend jaar vaste vorm moeten krijgen.

 

De hele opzet klinkt alvast veelbelovend, nu nog hopen dat het niet blijft bij mooie woorden en dat er werkelijk zal nagedacht worden over mogelijkheden voor het behoud van een pluriforme en kwalitatieve pers, want dit blijft ten slotte toch het ideaal voor elke nieuwbakken journalist.